Warande Informatief: X-ED ESSAY - Tom Hannes Installatie

Zen, Cage en ik

Ik maakte min of meer tegelijkertijd kennis met John Cage en het zenboeddhisme in 1989, toen ik 19 was. Ik had Inleiding in het zenboeddhisme van D.T. Suzuki gelezen en hoewel ik er weinig van begrepen had, wist ik dat ik de rest van mijn leven aan zen zou wijden. Na even zoeken naar een goede leraar begon halverwege de twintig aan intensieve zenpraktijk, waarvan 15 jaar als zenmonnik.

Maar daarvoor had ik gehoord over John Cage (1912-1992): een Amerikaanse componist en schrijver met een bijzondere interesse in het zenboeddhisme. Ik besloot dan maar Engelse literatuur te gaan studeren aan de universiteit om mijn Master's thesis over zeninvloeden op zijn werk te schrijven. Vier jaar later deed ik dat. In At maturing Daily Gloryaims behandelde ik Cages zen-invloed als achtergrond voor verwerking van andere invloeden als Duchamp, Joyce, Wittgenstein en Thoreau.

Na mijn afstuderen begon ik een kleine carrière als uitvoerder van Cage-teksten. Ik voerde de 12-uur durende nachttekst Empty Words verschillende keren op, organiseerde The First Meeting of the Satie Society en in 1999 realiseerde ik Cage's partituur –, een – Circus op –, dat hij beroemd had gemaakt als Roaratorio, en Irish Circus op Finnegans Wake. Ik gebruikte in mijn  versie Chaucers Canterbury Tales om de partituur te vullen en creëerde Chauncecleer, een middeleeuws circus op The Canterbury Tales. Met één leesstem (de mijne), vijf oude muziekartiesten (Zefiro Torna) en 2000 geluiden opgenomen en verzameld in overeenstemming met de partituur.

Nadien nam mijn betrokkenheid in het zenboeddhisme het grootste deel van mijn energie en tijd in beslag, maar de liefde en dankbaarheid voor Cage's werk en de invloed ervan op mijn zenbeoefening bleven van cruciaal belang in mijn leven. Af en toe vertolkte ik teksten als Art en Overpopulation, aangevuld met composities van Cage (meestal met Hermes Ensemble) en Lecture on Nothing op uitnodiging van Cage-wetenschapper Julia Robinson voor tentoonstellingen over het werk if Cage (in Rotterdam (Nederland) en Guimares (Portugal). In 2021 vertolkte ik Cage-verhalen uit het boek Silence in een Brusselse happening in samenwerking met de Brusselse choreografe Isabelle Soupart, en in 2022 Art is a complaint or do something else of doe iets anders in samenwerking met Guy van Dromme.

Van essay tot X-ed-essay

Vorig jaar realiseerde ik op het Artefact-festival in Leuven een oude droom van mij: een live uitvoering van John Cages elektronische stuk Essay (1985). In de originele versie werden 18 tekstlagen van verschillende lengte, hardop voorgelezen door Cage zelf, allemaal elektronisch uitgerekt tot 20 minuten en over elkaar heen gelegd tot één dichte stroom van vocale geluiden. Ik wilde een 'organische' versie van dit prachtige werk creëren door de uitgerekte 18 lagen live op te nemen, met mijn eigen stem en adem, en de opnames van die 18 lagen weer te geven in een ruimte waar ze werden verspreid door een aantal luidsprekers. De langste teksten worden in een normaal leestempo gelezen, de kortere teksten heel langzaam, en de zeer korte teksten (ongeveer de helft van het totale aantal) worden buiten elke taalkundige herkenning uitgerekt als zeer langzame stromen van geluiden en ademhalingen). In de installatie worden alle 18 nummers gelijktijdig en continu in de ruimte afgespeeld, waarbij de luisteraar wordt uitgenodigd om te lopen, staan, liggen of zitten op een van de meditatiekussens of stoelen.

Henry David Thoreau's essay over de plicht tot burgerlijke ongehoorzaamheid als bron

 John Cage gebruikte fragmenten van David Thoreau's politieke Essay on the Duty of Civil Disobedience om de 18 nummers te vullen. Ook al is de inhoud van Thoreau's manifest onherkenbaar, bijna uitgewist ('X-ed'), toch zitten al deze elementen - Cages esthetiek, een zenboeddhistische meditatieve extase en de roep om een hernieuwd politiek denken - in dit werk. Er is echt een dringende behoefte aan burgerlijke ongehoorzaamheid in een wereld waarin de politiek, het openbare leven en zelfs onze zingeving gekaapt wordt door het idee dat overconsumptie de enige weg tot een goed leven is. 

Een kleine eerste stap op het pad van ongehoorzaamheid zou kunnen zijn om even te stoppen met kopen of consumeren en gewoon te gaan zitten luisteren naar wat er te horen is. Blijf misschien zelfs iets langer luisteren dan je denkt dat 'interessant' of plezierig is. Ontgiften van onze directe voorkeuren en antipathieën, en een open ruimte vinden waarin we open kunnen staan voor de vraag: hoe zal ik met mijn leven reageren op onze moeilijke tijden? Hoe kan ik ongehoorzaam zijn aan de oorzaken van ons leed?

Tom Hannes

naar de voorstelling