Warande Informatief: Antigone in de Amazone - Milo Rau / NTGent
Drie schermen zakken naar beneden.
Het leven in de andere wezens, waar wij geen rekening mee houden omdat we alleen met onszelf bezig zijn, schreeuwt het uit.
Creon, die de zelfmoord van Antigone, op zijn geweten zal hebben, luistert aandachtig naar de woorden van wijze Theiresias die waarschuwt dat alles wat we in deze wereld nodig hebben uitgeput geraakt.
Waarom mag Antigone haar broer niet begraven? Welke staatswetten tart ze, die tegelijk aan haar gevoel voor rechtvaardigheid raken? Goddelijke moraal ten opzichte van menselijk leven.
De aanleiding voor 'Antigone in de Amazone' was een toevallige ontmoeting tussen Milo Rau en de leden van de Movimento dos Trabalhadores Rurais sem Terra (MST). Deze beweging voor Landloze Landarbeiders werd in 1984 de nationale actiegroep van Brazilië die strijdt om een herverdeling van landeigendom in een gebied waar 150 000 gezinnen leven zonder land en afhankelijk zijn van grootgrondbezitters voor hun onderkomen.
De keuze om Antigone als vertrekpunt te nemen van deze voorstelling kwam van de MST zelf. Voor Milo Rau geen toeval als je weet dat territoriale zowel als gender- en diversiteitskwesties en het opleiden van koren in de Movimento centraal staan alsook doorheen de Griekse tragedie rijk aan bod komen.
Waarom geen inheems Braziliaans stuk vertolken, maar kiezen voor een klassiek Westers verhaal?
De oude Grieken haalden hun verhalen al bij de gekoloniseerde volkeren. Het leek Rau zinvol om een verworven verhaal zoals Antigone te laten afspelen in een grensgebied, in de geprangde groene long van de wereld, zodat de inheemse bewoners van het Amazonewoud zich dit verhaal kunnen toe-eigenen.
Milo Rau wijst erop dat het stuk niet enkel een opdeling maakt tussen aardse en goddelijke wetten maar meer nog in de verschillen van samenleven tussen levenden en doden.
Antigone zoekt rust voor haar vermoorde broer door hem te begraven en gaat daarmee in tegen de wet die stelt dat staatsvijanden geen begrafenis toekomt. Door deze regel doelbewust te overtreden verklaart Antigone zichzelf vogelvrij.
Op 17 april 1996 betoogden de leden van de MST om de aandacht te vestigen op de ongelijke grondverdeling in Brazilië met als doel het lot van de landlozen te verbeteren. Bijna allen werden door de oproerpolitie ter plekke doodgeschoten.
Een van de vrouwen die het bloedbad van 17 april overleefde spreekt over haar zoon, kijkt naar de grond en herhaalt wenend dat er zo velen zijn die zich sinds die dag niet meer over hun kinderen kunnen ontfermen.
De poëzie van de dood.
We zijn allemaal opgebouwd uit allerlei stukjes.
De repetities voor Antigone in de Amazone startten net voor de eerste Coronagolf.
Door Covid lag ineens heel de wereld stil, afstanden werden terug voelbaar.
Het maakt dat Antigone, vertolkt door Kay Sara, vanop een scherm deel wordt van de voorstelling. Kay Sara betekent: zij die voor anderen zorgt. Deze vrouw, actrice en activiste is ook de dochter van een koning net als Antigone. Zij is een van de laatst overlevenden van het Tariaanse volk; de stam van de donder en wil in de omgeving blijven waar zij zichzelf nodig acht.
Het koor, op zich al een belangrijke speler in het eeuwenoude stuk, krijgt in deze bewerking eveneens een prominente rol. Deze groep bestaat uit mensen van de inheemse bevolking van het Amazonewoud, die met de dagelijkse realiteit van dood en honger leven. Zij zijn als activisten geboren. Of ook:
De bewoners van het Amazonewoud leven met het verleden zichtbaar voor hen, de Westerling draagt het achter zich aan en kijkt er af en toe melancholisch op terug wetende dat hij in dit oerwoud slechts op bezoek is.
De bakermat van Europa ligt voor een belangrijk deel in het oude Griekenland waar de oorsprong van de democratie tot stand kwam, waar Sophocles Antigone heeft geschreven.
Niet enkel in het meest recente boek van Ilja Leonard Pfeijffer, Alkibiades, wordt aangetoond dat de veronachtzaming ten overstaan van verdeling van macht kan leiden tot een dictatuur, eveneens de verkiezingen van 2018 in Brazilië die resulteerden in het presidentschap van de uiterst-rechtse Jair Bolsonaro getuigen daarvan. Zijn beleid bleek in meerdere opzichten strijdig met de mensenrechten staat in MO* Magazine te lezen. Het aanmoedigen van dodelijk politiegeweld is daar één van. Daarbij komend heeft de ontbossing van het Amazonewoud nog nooit zo’n hoge piek bereikt als in de nadagen van zijn presidentschap.
De inheemse bevolking wordt teruggedrongen.
Maar de extreme omstandigheden brengt mensen samen die nee durven zeggen. Het wordt een groep met een boodschap. Die activistische boodschap blijft volgens Kay Sara langer nazinderen als ze via het spel tot het publiek wordt gebracht.
De blauwe kano vaart over de rivier tussen de lianen.
Waar zijn de goden? Waar zijn de goden? Waar is die ene god gebleven? En dan weerklinkt er een donderslag, de luidste donder die ooit heeft weerklonken. Als God zich ergens in een hemel schuilhoudt, dan zal het wel die boven Brazilië zijn.
In Manaus, de hoofdstad van de staat Amazonas, heeft het coronavirus eveneens hevig gewoed. Er zijn zo veel lijken dat hen geen tijd is gegund voor een waardige begrafenis. Bedekt met zand worden de overledenen geborgen in massagraven, anderen blijven onbegraven langs de straten liggen.
Het zijn de uitvloeisels van de habitat waar de MST en NTGent Antigone in de Amazone tot leven laten komen.
Als een wet moet worden veranderd en de tijd dringt rest enkel het verzet in de illegaliteit. Telkens als de ziener in de Griekse tragediën op het toneel verschijnt, weet u dat het te laat is.
Een dode koe ligt langs de weg omringd door kraaien die om beurten in het kadaver pikken. De eerste scène van Antigone in de Amazone begint hier. De schermen gaan naar beneden. Het Westen is niet gewend aan de dood.
Toen sloeg de hitte om hem heen.
tekst en tekening - Marie Peeters
spelers 'Antigone in de Amazone'
Frederico Araujo
Sara De Bosschere
Pablo Casella
Arne De Tremerie
Kay Sara
Gracinha Donato
Célia Maracajà
Martinez Corrêa
koor van activisten van de Movimento dos Trabalhadores Rurais sem Terra (MST)
Ailton Krenak