Warande Informatief: ONE SONG - Miet Warlop / Irene Wool vzw & NTGent

Wat is je geschiedenis als theatermaker?, vroeg Milo Rau, artistiek directeur van NTGent een paar jaar geleden aan Miet Warlop, die zichzelf geen theatermaker of choreograaf, of beeldend kunstenaar, maar gewoon ‘artiest’ noemt. 

Warlop antwoordde met ‘ONE SONG’. De setting is een sportclub waar een muziekgroep zijn instrumenten heeft opgesteld voor een concert. De artieste ontwierp en toont het volledige plaatje van de sportarena: sporters, muzikanten, supporters op de tribune, inclusief een omroeper/sportcommentator die de wedstrijd/het concert analyseert.

Vier zeer sportieve muzikanten bespelen – allen in sporttenue – sport- én muziekinstrumenten alsof hun leven ervan afhangt. Een driftige drummer moet rennen om zijn over het veld verspreide instrumenten te bespelen, een gymnastische violiste wandelt tijdens het musiceren op een evenwichtsbalk, een contrabassist moet stevige sit-ups uitvoeren om bij zijn instrument te komen, de toetsenist moet springen om het klavier te bereiken. De zeer sportieve zanger Wiebe Tanghe zingt zijn lied al lopend op…  de loopband.

Ze herhalen een uur lang een bezwerende track, die ene song, in een race tegen de tijd - de metronoom tikt onverbiddelijk in variërende tempi. Het clubje fans moedigt de deelnemers onverdroten aan. Een onverstaanbare maar zeer enthousiaste sportverslaggever begeleidt de hectische taferelen. 

Net als je denkt dat de spelers een bepaald ritme onder de knie krijgen, begint er water op hen te druppelen, waardoor ze gevaarlijk uitglijden. Het lijkt een regelrechte Sisyphusopdracht (Sisyphus was de Griek die als straf voor het uitdagen van de goden de rest van zijn leven een rotsblok bergop hoorde te duwen). En dan is er nog de wervelende cheerleader die tekst zingt en gipsen woordtegels in meanderende zinnen over het podium verspreidt, om te eindigen met een dans met het woord ‘If’. 

Olympische discipline

Kunst als olympische discipline schreef collega-theatermaker Michael De Cock, die ‘ONE SONG’ het mooiste gedicht noemde dat hij in tijden had gelezen. 

Dat gedicht, dat ene lied, dat constant wordt herhaald, werd geschreven door Warlop zelf, met een beetje advies van auteur Jeroen Olyslaegers. 

Het gaat over verdriet en hoe verdriet van vorm kan veranderen: van een rots in je hoofd, over een druif, tot vloeistof. Verdriet is iets wat blijft aankloppen. Wat blijft sijpelen. Dixit Warlop.

Het is geen geheim dat haar grote verdriet begon op 23 januari 2004 toen haar broer Jasper uit het leven stapte. Volgens haar was hij degene ‘die overal kussens tussen legde’. Broer Korneel typeert Jasper als ‘de superdynamische en positieve oudere broer, de enige van het gezin die een vlekkeloos parcours had afgelegd. Jasper was grappig, iemand die met iedereen overweg kon.’

Jaspers noodlottige beslissing kwam hard aan. Warlop stond op dat ogenblik aan het begin van haar carrière. Voor haar afstudeerproject/eerste voorstelling ‘Huilend Hert, Aangeschoten Wild’ was ze net bekroond en het prijzengeld zou ze gaan gebruiken voor een nieuwe voorstelling. 

‘Ik heb zijn dood helemaal niet zien aankomen’, weet ze. ‘Pas achteraf ga je je vragen stellen, maar die vragen moet je ook weer loslaten. Je moet accepteren dat het ondraaglijk is, en dat het is gebeurd.’

Miet Warlop hoorde zichzelf helemaal opnieuw uit te vinden. Als nabestaande. En als beginnende maker. ‘Twee totaal tegengestelde bewegingen, van levenslust en van fatale uitputting.’

Haar tweede voorstelling ‘Sportband/Afgetrainde klanken’ (2005) werd een requiem voor Jasper. ‘Een rauwe performance over rouw, een meedogenloze schreeuw’, zegt ze daar zelf over. 

‘‘ONE SONG’ bracht me terug naar ‘Sportband/Afgetrainde klanken’, dat vertrekt vanuit reddeloosheid en totaal onbegrip dat een burning young man zich zo hard in het leven smijt dat het uitmondt in de dood.’

‘‘Sportband/Afgetrainde klanken’ combineerde sport en muziek. Sport als het ultieme hoogtepunt van beweging en muziek als het hoogtepunt van geluiden en klanken. De inspanningen van de performers op het podium waren een illustratie van het bestaan, golven van energie voortgestuwd door onze individuele en collectieve ademhaling... tot een onontkoombare uitputting.’ 

Een nieuw requiem

‘ONE SONG’ is geen remake van ‘Sportband/Afgetrainde klanken’. Het verbindt verleden en heden in Warlops theatergeschiedenis en blikt zelfs vooruit, maar je kunt er niet omheen: het is een nieuw requiem voor haar overleden broer. 

Warlop beseft zeer goed dat het verdriet nooit weg zal gaan, maar het is geëvolueerd. ‘Ik weet nu dat rouw iets is dat door je stroomt en altijd aanwezig is. Grief is here to stay, maar ik ga op een andere manier om met het verdriet. Net daarom wilde ik een nieuw requiem: de rauwheid is verdwenen, er is iets zachters voor in de plaats gekomen. Het kijken naar ‘ONE SONG’ kan zelfs vreugde brengen.’

Ze wist dat ze bij de vraag naar haar geschiedenis als theatermaker niet om het requiem voor Jasper heen zou kunnen en liet zich daarom liefdevol omringen met mensen die haar na aan het hart liggen. Zo inviteerde ze (opnieuw) actrice Karin Tanghe, vriendin des huizes van de familie Warlop, die in ‘ONE SONG’ net als toen in ‘Sportband/Afgetrainde klanken’ (2005) enthousiast de rol van sportcommentator op haar naam zet. Dit keer spelen ook Tanghes zonen Wietse en Joppe mee. Een jaar had Warlop nodig om de cast samen te stellen, zo nauw luisterde het. Dat warme nest op en naast het podium bleek geen overbodige luxe. ‘Het is een heftige ervaring geworden. Ik ben geschrokken hoe hard het me nog altijd raakt.’

‘Je kan je verlies alleen maar samen dragen. Daarom is het zo belangrijk om deze gezamenlijke kreet te laten horen. Het is een schreeuw van eenheid, van solidariteit. De voorstelling gaat over mensen die het gemeenschappelijke gevoel van verlies kennen en met elkaar verbinding zoeken.’

Heel visueel

Regisseur Milo Rau zorgde met zijn vraag aan het adres van Warlop voor een ingreep in haar parcours. Ze was drukdoende met een volgend werk, niet met haar geschiedenis en dynamiek als theatermaker, toen hij haar aansprak.

‘Ik ben nu een kleine twintig jaar bezig en merk dat ik verder van mezelf ben gaan staan’, blikt ze terug op de twee decennia tussen de twee requiems: ‘Tussen deze twee momenten in mijn leven als kunstenaar liggen mijn twintig jaar artistieke praktijk en persoonlijke ervaringen. Ze zijn duidelijk aanwezig in dit stuk, dat wordt gezien als een herhaling van cycli, een bepaalde theatergeschiedenis... Ook al is het soms moeilijk om het onderscheid te maken tussen mijn leven en werk, het laatste spreekt niet louter over mij.’

‘Mijn eerste werken zaten veel meer op mijn huid. Ik kom tot de conclusie dat wat ik maak eigenlijk niet zo mega-emotioneel is. Het probeert de emotie net licht te maken.’

‘Ik heb de reputatie een vernieuwende vorm van theater te brengen, mensen verwachten van mij dat ik de dingen openbreek. Wat ik maak, is daardoor heel visueel geworden. Ik hecht vooral belang aan objecten, het absurde, humor en lachen.’

Lange cirkel

‘’ONE SONG’ roept door de constante herhaling van dat ene lied, een lange cirkelbeweging op, een beweging die aanwezig is in al mijn stukken op verschillende schalen. Het is een metaforisch stuk over alles wat ik wil vieren: het leven, de artistieke praktijk, ontmoetingen, het collectief. Ook al is het mijn theaterverhaal, ik wil het vertellen via het verhaal van het collectief.’

Volgens de Britse kwaliteitskrant The Guardian is het Warlops echte bedoeling om ‘ons via haar gepatenteerde humor en de futiliteit van deze opstelling te leiden naar diepere zorgen over het doel van menselijke actie, samenwerking en - geëtst door de bezwering van het lied - de wrede en universele cyclus van verdriet’.

Miet Warlop: ‘Door middel van humor en de associatie van beelden probeer ik deze emoties te materialiseren en te "abstraheren".’ 

‘Met ‘ONE SONG’ wil ik een groep laten zien waarin niemand alleen naar voren komt en alle rollen gelijkelijk werden verdeeld. Ik ben meer geïnteresseerd in de gevoeligheid van de mensen die optreden dan in hun virtuositeit. Ik nodig hen uit om te experimenteren met nieuwe dingen op het podium, om hun praktijken te verleggen. Het idee is om samen een echte ervaring op te doen. Maar deze kunst moet gevoeliger zijn dan technisch. Zo staat de violiste op een balk, als een turnster. Ze zoekt naar een nieuw evenwicht in een situatie die haar gewoontes verdringt. Wat ik probeer te bevragen is onze diepe behoefte om ons uit te drukken en te communiceren.’

‘De onzekerheid waarin we ons vaak bevinden is een evenwichtsoefening tussen het verlangen om te begrijpen en het verlangen om begrepen te worden.

Mijn werk van de laatste jaren vertelt over deze collectieve inspanning om te delen. In momenten van vreugde, maar ook in moeilijkere momenten.’ 

Cyclisch

In ‘ONE SONG’ onderzoekt Warlop het idee dat haar artistieke praktijk cyclisch is. ‘Dat het een voortdurend proces is, een levende zoektocht die zelf een personage wordt. Deze wereld die ik heb opgebouwd en die nog steeds wordt opgebouwd is een personage op zich. Ze is in staat om al dan niet nostalgisch terug te kijken op gebeurtenissen uit het verleden, zelfs om over dat verleden te mediteren. Ik wil graag dat de sporen van het verleden in het werk in het heden zichtbaar zijn. Daarom kan de metafoor die in ‘Sportband/Afgetrainde klanken’ wordt gebruikt als requiem voor mijn broer, in ‘ONE SONG’ worden gelezen als een palimpsest.’ 

In ‘ONE SONG’ zitten voor de Warlop-liefhebber heel wat referenties aan vorige voorstellingen. Danser en cheerleader Milan Schudel roept de draaiende derwisjen van ‘Ghost Writer and the Broken Hand Break’ (2018) op en manipuleert de gipsen lettertegels die doen denken aan ‘Dragging the Bone’ (2014). Het uiteengetrokken drumstel kwam ook al voor in ‘Fruits of Labor’.

Toch wil Warlop vermijden dat ‘ONE SONG’ uitsluitend een wrap-up van het verleden wordt: ‘Ik wil met ‘ONE SONG’ ook een sprong naar de toekomst maken. De figuur van de cheerleader en de gipsen woorden zijn daartoe een aanzet…’

‘’ONE SONG’ vertelt dit alles tegelijk: herhaling en circulariteit, collectieve geest, diversiteit, humor en uitputting. Het vertelt over een transformatie door herhaling. Het gaat om de overdracht van een gemeenschappelijke warmte die wordt gedeeld wanneer iemand sterft.’

Ze had niet verwacht dat ‘ONE SONG’, ‘een voorstelling over zoiets treurigs’, zo’n hoge ogen zou gooien. The New York Times riep ‘ONE SONG’ uit tot één van de drie beste voorstellingen van 2022, wereldwijd.  Van The Guardian kreeg ze vier sterren en ook de binnenlandse pers schreef vol lof over de première in Frankrijk, op het prestigieuze Festival d’Avignon. De staande ovatie van het publiek van achthonderd in Avignon was een mega-emotioneel moment, bekent ze. ‘Ik was compleet verrast en natuurlijk ook erg blij, maar hoe zoiets vervolgens werkt is ook fascinerend: nu speelt de voorstelling in allerlei grote zalen en op festivals.’

Het podium van ‘ONE SONG’ is een maatschappij in het klein, waar alle handelingen en verlangens die ritme geven aan de principes van het collectief kunnen worden uitgedreven of zelfs geritualiseerd. Maar waarom horen de spelers zo ver te gaan dat fysieke en morele uitputting bereikt lijken?

Warlop maakt zich sterk dat de performers niet kapot zijn na de voorstelling: ‘Ook al gaan ze tot het uiterste, er zit ook gemak in hun performance. Ze zijn fysiek zo sterk dat ze na afloop nog energie over hebben.’ 

‘De zin en betekenis van dit enkele lied veranderen voortdurend met het ritme en de energie die we erin stoppen. Het principe is: steeds weer opnieuw proberen.’

‘Mijn hoop is dat de energie die op het podium explodeert, de grens tussen podium en zaal overstijgt en dat het exorcerende karakter van het gebaar of de herhaalde emotie wordt gedeeld onder de toeschouwers.’ 

Voor Warlop is theater een soort arena, ‘waarin publiek en spelers samenkomen. Allemaal zijn we onderdeel van een en dezelfde game.’

Martine Cuyt

Credits

Regie en tekst: Miet Warlop

Met Simon Beeckaert, Elisabeth Klinck, Willem Lenaerts, Milan Schudel, Melvin Slabbinck, Joppe Tanghe, Karin Tanghe, Wietse Tanghe

en

Stanislas Bruynseels, Rint Dens (†), Judith Engelen, Marius Lefever, Luka Mariën, Flora Van Canneyt, Jarne Van Loon

Muziek: Maarten Van Cauwenberghe ism gehele groep

Geraadpleegd en geciteerd uit: Moïra Dalant, ‘Entretien avec Miet Warlop’ voor en van Festival d’Avignon; Evelyne Coussens: ‘Een oerkreet van verlies: ‘ONE SONG’ belooft een bommetje te worden in Avignon’, De Morgen website, 8 juli 2022; Guy Duplat: ‘La belle bombe de Miet Warlop explose à Avignon’, La Libre Belgique , 11 juli 2022; Filip Tielens: ‘De rockende rouw van Miet Warlop’, De Standaard, 11 juli 2022. Andrew Todd: ‘Hit the timewarp gym’, The Guardian, 12 juli 2022; Michael de Cock: ‘Kom van dat blad af!’, De Standaard, 24 september 2022; Ann-Sofie Dekeyser: ‘Gaan wij nog samenwerken? Ik denk het niet, baby’, De Standaard, 1 oktober 2022; Hein Janssen: ‘In ONE SONG duikt theatermaker Miet Warlop opnieuw in de rouw om haar broer’, De Volkskrant, 23 februari 2023; http://olivierneese.be/wp-content/uploads/2016/10/Elke-week-plegen-5-West-Vlamingen-zelfdoding.pdf

naar de voorstelling